Le Mont-Saint-Michel frantseseraz, euskaraz Saint Michel Mendia edo Done Mikelen Mendia. Frantziako Normandiako eskualdean dagoen granitozko irla edo uharte arrokatsu bat da. Couesnon ibaiaren estuarioan dagoen muino harritsu batean kokatzen da. Frantziar herrialdetik itsasora kilometro batetara barneratzen da. Kokaleku hau Avranchesetik gertu gelditzen da.
Bere izendapena, bertako Saint Michel (Mikel Donea edo San Migel) goiaingeruari konsagratua dagoen abadetxeari zor dio, Erdi Aroan berriz, bere izena «Mons Sancti Michaeli in periculo mari» izan zen.
Era berean, uharte hau Mont-Sant-Michel herriaren erdigune naturala da, erdigune geografikoaren faltan. Pontorson kantoian dago, Manche-ko Departamentu frantziarran.
Saint-Michel mendiaren arkitektura harrigarriak eta bere badiak Normandiako leku jendetsueta bisitatuenen artean kokatzen dute eta Frantziako aurrenekotakoa, urteko 3.200.000 bisitariekin. Mikel Goiangeruaren estatua bat dago abate-elizaren gailurrean, itsas-bazterretik 170 metrotara altxatzen delarik.
Eraikuntza ugarien kalitatea, banaka-banaka Monument historiques delakoaren bidez sailkatzen da (eliz parrokiala, adibidez 1909tik aurrera) edo monumentu historikoen zerrenda gehigarrian izen ematen zaielarik.
Monumentu historiko bezala aldarrikatu zuten 1862. urte ezkeroztik aurrera, 1979tik aurrera Saint-Michel Mendia Unesco-ren Gizateriaren Ondarearen Zerrendan agertzen da. UNESCO-ren Adarrikapenean Moidrey-eko Errota ere barnean sartzen delarik, lurretik lau kilometro inguru barnerago ().
Saint-Michel Mendia, iparraldeko 48°38'10" latitudera eta mendebaldeko 1°30'40" longitudera dago, bere badia Ozeano Atlantikoak bustitzen du. Uharteak 960 metrotako zirkunferentzia du eta azalera gutxi gorabehera 280 hektareatakoa da, bere arrokaren gailurrak 92 metroko garaierara iristen delarik.
Galoen garaian, Saint-Michel mendia, bere bizilaguna den Tombelaine itsas-arrokaren antzera, "Scissy-ko basoaren erdi-erdian gorentzen zen, baina garai hartan, Chausey-ren ibaiondoa, gaur egun baino 48 kilometro urrutirago zegoen".
Scissy-ko baso hau kondaira bat izango zen ziurrenik, bere izateaz ez baidago inongo frogarik.
Mendiak asko sufritu zuen Saint-Michel-eko badia urpean utzi zuten ibaien handitzeengatik: Sélune eta Sée inaiak), eta batez ere, XV. mendean, Couesnon ibaia, garai hartan Normandia eta Bretainia-ren muga zena, urez gainezka hasi bapatean mendiaren mendebaldean eta Mont Saint-Michel Bretainiatik Normandiaren jabegora pasarazi zuen.
Oraindik mugako biztanle askok txantxa edo olgetagai moduan hartzen dute kondaira hau; gaur egun Couesnon-ek ez du Normadia eta Bretainia-ren arteko mugarik zehazten, muga hau Couesnon-eko mendebaldetik kilometro batzutara aurkitzen baita.
Bertako esaera zahar batek gertaera hau oroituarazten digu:
«Le Couesnon dans sa folie mît le mont en Normandie»
Badiaren itsasaldi ikusgarriek mendia gotorleku menperaezin bihurtu zuten. Mendeetan zehar, lurrez eta itsasbeheraz bakarrik sar zitekeen bertara, eta itsasoz itsasbehera zegoenean. Gaur egun bere arrokazko oinetara ailegatzen den errepide baten bitartez irits gintezke abatetxera.
Urteak igaro hala, Saint-Michel mendiaren badia, bere biztanle edo jabeen bidez polderizazioari atxikitu zitzaion.
Ekintza nabariena, 1880ean, "bide, kanal eta portuen" bidez urpera ezinezko dike baten eraikuntza izan zen, nahiz eta agintarien aurkakotasuna eduki. Dike honek badiaren hondarreztatzea ekarri zuen, gertaera honek mendiaren uharte izatea arriskuan jarri zuen, horregatik dikea suntsitzea komeni zen, hondarreztatzeari amaiera emateko.
Badia hondarrez libratzeko beste proiektu berri bat dago martxan, eta beste gauzen artean errepidea zubi batengatik aldatuko da.
Keltiar tribu batzuk, Mont Saint-Michel-eko Scissy-ko Basoa okupatu zuten eta beren kultu druidikoak ospatzera hurbiltzen ziren. XVIII. mendeko historiagile bretoia zen Gil Deric abatearen arabera, arroka granitiko hura "Mi vel Tumba Beneni" izendapena jaso zuen (euskaraz: "Belenus-en Hilobiaren Mendia"), Belenus, eguzkiaren jainko galiatarraren omenez. Garai haietarako bazen han megalito erraldoi bat, eta galiarrek hilerri bat ezarri zuten bere inguruetan.
Erromatarrek Herkules Portua izenez ezagutu zuten, eta euren ailegatzearekin Armorika gurutzatzen zuten errepideaen eraikuntza etorri zen, eta hauetako batek, Dolo Fanarfmers-ekin lotzen zuen, Mons Belonus-en mendebaldetik igaroz; halera, itsasoaren handitzearekin ekialderuntz mugituko zen, azkenik desagertuaraziz, Avranches-eko igarobidearekin bat eginik.
Kristautasuna Armorikan IV. mende aldera agertu zen.
Lehenengo otoilekua, San Esteban-en omenez, Hilerri Mendiaren erdialdean ezarri zuten. Gero San Sinforiano-ren omenezkoa (Varas-eko lehen martirra) harritzarraren oinetan eraiki zen, merovingiar estilokoa. Ermitau batzuek leku hauek babestu eta Astériac (Beauvoir) apaizaren bidez beharrezko jakiak jasotzen zituzten.
Abatetxearen jatorria VIII edo IX. mende inguruetan ezarri beharrekoak dira. Kondaira baten arabera, 708an, Avranches-eko gotzaiak zen Aubert-ek, San Migel-en omenezko otoileku bat eraiki berri zuen, behin eta berriz goiangeruari pertsonalki eskatu ostean.
Karlomagnoren erregealdiak Neustriari egonkortasun aro bat ekarri zion. Amaiera Enperadorearen heriotzarekin etorriko zen, anarkia eta nahasmen garai bati hasiera emanaz, batez ere normandarren inbasioekin, bereziki Rollon-ek hondatu zuen eskualdea 875an.
Saint-Clair-sur-Epte-ko Akordioak (912) Rollon-i zilegitasuna eman zion, Ruan-go Konde bihurtuz, kristautasunera bilakatzeko baldintzapean. Honen ondoren, bere lapurreta eta suntsiketen garaian eginiko zitalkeriak moldatzen saiatu zen eta ihes eginarazi zien fraideei modu aberatsean kalte-ordaindu zien.
Bere semea Gillen Longue-Épée izan zen oinordeko 917 eta bere aita bezain eskuzabal izan zen monasterioekin, bere 942ko erailketa arte.
Bere iloba, Richard I.a "Beldurgabea", bertako elizgizonen pasibitateaz haserre agertu zen, beren kultuen ardura diru-ordainpeko ordezkari batzuei uzten baitzieten. Joan XIII.a Aita Santuaren bitartez agintean baimen bat lortu zuen, erregea bera konsagratuz, leku hartan ordena ezar zedin.
Abatetxearen lurpeko pasabideetan keltiarren arrasto megalitikoak aurkitu izan dira.
XI. mendean 50 fraide besterik ez zeuden, erromesentzako aterpetxeak eraikitzearen arduradunak.
1204an, Guido de Thouars-en agintepean zeuden gerlari bretoiek Mont Saint-Michel-i su mena zioten. Felipe Augusto II.a erregeak monastegia berreraikitzeko diru kopuru bikaina eskeini zuen helburu horretarako. Normadiar estilo arkitektonikodun Miresgarritasunaren Katedralea 1228. urtean amaitu zen.
Mende honetan, bretoiek, normandarrek eta ingelesek, aterpetxeen suntsiketa burutu zuten. Hau berriz errepika ez zedin kokapena gotorleku bihurtu zen.
Hartuezina mantendu zen, ingelesek ezin izan baizuten konkistatu nahiz eta aldi askotan eraso egin. Gotiko flamigero estiloa sarri agertzen da garai honetako eraikuntzetan. Krisi ekonomikoa dago eta abatetxearen gainbehera ematen da.
1622an San Mauro-ren kongregazio heterodoxoak kokapena berpizkundetu egiten du bere bereraikuntzeei esker, ondorio bezala erromesaldiak berriz zuzpertzen direlarik. Alkimiaren eta aurrerapen zientifikoen inguruko talde esoterikoetako kideak hemen elkartzen dira. Elizako kontserbadoreen aholkuz, Frantziako errege etxeak lekua abandonatu egiten du. Serora edo monja dozenaren bat eta erdi hondatutako eraikuntza batzuk besterik ez dira gelditzen.
1791an, Frantziar Iraultza dela eta, azken benediktarrek abatetxea bertan behera uzten dute. Orduan presondegiak eraiki eta 1793. urtetik aurrera, kleroaren konstituzio zibil berria ezeztatzen duten 300 apaiz han gartzelaratzen dira.
1794an telegrafo optikoaren gailua (Claude Chappe sistema) kanpandorrearen gailurrean ipintzen da, honela Mont Saint Michel Paris-Brest arteko telegrafo linearen bitartekari bihurtuko da.
1817an, presondegi administrazioak eginiriko berrikuntza ugariei erantzun moduan, Robert de Torigni-k eraikitako ostatuetxea erausi egingo dute.
1835an Viollet-le-Duc-ek mendia bisitatzen du.
Sozialista batzuen atxiloketa ondoren (Martín Bernard, Barbès eta Louis Auguste Blanqui), zenbait artistek, artean Víctor Hugo dagoelarik, abatetxe-presondegiaren aurkako salaketa burutzen dute.
Dekretu inperial baten bidez presondegia 1863an itxi egiten da.
