Hagia Sofia edo Jainkotiar Jakinduriaren eliza, batzuetan Santa Sofia, (grezieraz Άγια Σοφία, turkieraz Ayasofya Müzesi) antzinako basilika kristaua da, gero mezkita eta orain museoa den eraikina da, Istanbulen kokatua. Ezaguna kupula erraldoia dela-eta, arkitektura bizantziarreko lan gailena da.
]] Eriki zenean Hirutasun Santuaren bigarren pertsonari eskainia izan zen, Jesusi, alegia. 532 eta 537 urteen artean eraikia izan zen, Bizantziar Inperioko hiriburu zen Konstantinopolisen, gaur egun Istanbul, garai horretan, Bizantziar Inperioko enperadorea Justiniano I.a zela.
Bere arkitektoek, Antemio Trallesekoa eta Isidoro Miletokoak, ia oinplano karratukoa zen eraikina, petxinen gainean jarritako erdiko kupula batekin estali zuten. Kupula hau, lau arkuren gainean aurkitzen da, arku hauek, aldi berean, beste hainbeste zutabek eusten dituztelarik. Bi kupulaerdik egiten dute erdiko kupularen kontrahorma lana, eta irekitako harresiak, kontrahormek ziurtatzen dituzte. Gainera, bizantziar mosaiko ederrak ditu.
2007an, Munduko 7 mirari berriak aukeratzeko zerrendan aurkitzen zen eraikinetako bat da.
Konstantinoren basilika primitiboaren gainean eraikia izan zen, bost urtetan, Justiniano I.aren erregealdian. Antemio Trallesekoa eta Isidoro Miletokoa izan zire horren arduradunak, matematikaria lehena eta arkitektoa bigarrena, Agatiasen hitzetan "geometria materia solidoarentzako erabiltzen" saiatu zirenak. Justinianok, enperadore honen kronista ofiziala zen Prokopio Zesareakoaren arabera, Santa Sofia amaitua ikusi zuenean, honako hau oihukatu zuen: "Salomon, garaitu zaitut!".
Eliza kristau bezala erabilia izan zen ia mila urtez, 537an bere eraikuntza amaitu zenetik, 1453ko Konstantinopolisen erorketa arte, une honetan, mezkita bihurtu zelarik. Han babestu ziren beldurturiko biztanleak hiria otomandarrek erasoa zenean. 1935ean museo bihurtu zen.
Bere arkitektura, nagusiki espaziala da, kanpoaldeko efektua, otomandarrek bereziki aldatua izan den arren, minarete, ezproi eta beste arintze batzuekin aberastu zutenak. Eraikinaren ideia, eraiki behar zen kupula handia, lau arkuren bidez eutsia izatea zen, bultzadak desbideratuko zituzten kupulaerdi eta kontrahormen bidez indartuak. Honela, hormigoiaren erabilera eragozten zen, adibidez, Erromako Agriparen Panteoian erabilia.
Oinplanoa, 77x71 metroko laukizuzen bat da, ia laukia. Kupula, 56,6 metroko garaiera eta 31,87 metroko diametroa duena, lau puntutan danborrik gabe eutsita dago, eta berrogei leihok banandutako beste hainbeste kontrahormaz inguratua dago, Prokopioren arabera "zerutik, urrezko kate baten bidez zintzilikatua" dagoenaren itxura duelarik. Kanpoaldetik, eliza handiaren masa harmoniarekin baina grazia handirik gabe altxatzen da. Kupulak, antzinako basilikentzako oso arrotza zen zentralizazio bat ezartzen zuen, baina petxina eta ahaleginak alboetako nabeei emanez, baita argiaren erabileraren fintze bati esker "ez dirudi oinarri solidoan jarrita dagoenik". Mezkita Urdinaren parean aurkitzen da.
Behin betiko eraikuntza 532 eta 537 bitartean egiten da, Justiniano I.aren erregealdian, "Urrezko Lehen Aroa" bezala ezagutzen den garaian. Esan bezala, arkitektoak, Antemio Trallesekoa eta Isidoro Miletokoa izan ziren, aurrekaririk ez zuen diseinu bat egin zutenak, ezagutzen ziren elementuak hartuz (basilika oinplanoa eta biribilgunea), baina egitura berri batetan batzen direnak. 1453an, Konstantinopla otomandarren eskuetan erori zenean, Santa Sofia mezkita bihurtua izan zen; eta orduan gehitzen zaizkio oraindik argi ikus daitezkeen eta eraikina inguratzen duten lau minareteak, baita barneko medailoi apaingarriak ere.
